Ken dyn fryske ferline

De Canon van Friesland is een lijst van 41 onderwerpen (vensters) met daarin
de belangrijke gebeurtenissen in de geschiedenis van Friesland. Deze onderwerpen
zijn een hulpmiddel voor het onderwijs in Friesland.

Venster 32

De molkstaking

Stake wie noch nea sa gefaarlik 1943

"Nea is yn Fryslân sa massaal it wurk dellein as yn de earste wike fan maaie 1943. It wie midden yn de Twadde Wrâldoarloch en dizze grutte staking wie it kearpunt yn it Fryske oarlochslibben. Oant dy tiid ûndergienen de Friezen it lot fan de besetting nochal rêstich. Mar sûnt de wurkweigering fan 1943, dy’t hjir de namme molkstaking krige, feroare de hâlding fan de minsken tsjinoer de Dútsers bot. Se begûnen mear en mear ûnderdûkers te helpen, lytse en soms gruttere fersetsdieden te plegen. Heal april 1945, trije wike foar de definitive ein fan de Twadde Wrâldoarloch yn Europa, waard Fryslân befrijd troch it Kanadeeske leger."

Wurkstaking in tiden fan besetting
Op 30 april 1943 bruts der yn Fryslân in wurkstaking út. It wie in reaksje op de oankundiging fan de Dútsers dat de Nederlânske militêren dy’t yn maaie 1940 nei de kriichshannelings nei hûs mochten, op ’e nij finzen naam wurde soene. Net earder diene der safolle lju mei oan in staking. Boeren, dy’t normaalwei tsjinnichheid yn staken hiene, wiene der massaal by. Hja leveren gjin molke mear oan de fabriken, mar smieten dy leaver yn de sleat. Dêrom hat dy staking, dy’t oars ek yn oare parten fan Nederlân útbruts, yn Fryslân de namme Molkstaking krigen. De Dútske besetter makket der op wrede wize in ein oan. It stânrjocht waard ynfierd en wa’t der noch trochgie mei staken, waard deasketten. Op 3 maaie wie it dien mei de staking. It wrede deltwingen fan de Molkstaking beävensearre in omkear yn Fryslân.

55 miljoen deaden
Doe’t de Dútsers yn maaie 1940 Fryslân besetten, liet de befolking dat fierhinne gewurde. Soldaten holden in pear dagen hoek yn de Wûnsstelling en op de Ofslútdyk, mar doe’t it Nederlânske leger kapitulearre, wie it ferset brutsen. De Twadde Wrâldoarloch, dy’t op 3 septimber 1939 begûn, hat, rekkene neffens morele en minsklike mjitstêven, útsûnderlik west. Oan de eine fan de oarloch waard it folsleine tal deaden rûsd op 55 miljoen. Fierwei de measten dêrfan wiene boargers. Nederlân ferlear sawat 200.000 minsken en dêrûnder wiene sawat 120.000 joaden. Befolkingsgroepen dy’t swier troffen waarden, wiene benammen de joaden, mar ek sigeuners, homoseksuelen en ferstanlik handikapten. Ek in protte Russen en Poalen ferlearen har libben. Yn de konsintraasjekampen ‘ferneatigen’ de nazys miljoenen minsken. Ek de Dútske ferliezen wiene swier.

Libben gie troch
Yn Nederlân wie it nei de kapitulaasje yn maaie 1940 yn it earstoan wer rêstich wurden. Dat hie dermei te krijen dat de Dútsers yn earste ynstânsje net mei in soad geweld fanwegenkamen. Boppedat wie der, bygelyks op de fleanbasis Ljouwert, ynienen wurk, en dat wie nei de krisisjierren mei har wurkleazens hiel wat wurdich. Politike partijen waarden ferbean, der waard sensuer ynsteld op kranten en radio, itensguod kaam op de bon en der waard in jûnsklok ynsteld. De grutte massa fan de befolking joech him lykwols del ûnder dy maatregels. Der wiene wol in pear fersetsgroepen (fan oanhingers fan it keningshûs en fan kommunisten), mar de besetter spoarde dy op en stjoerde de leden nei in konsintraasjekamp. Oer it generaal gie it deistich libben yn de earste beide oarlochsjierren yn Fryslân lykwols sa bot mooglik troch.

Fersetsbeweging
Dat feroare yn de maitiid fan 1943. De lytse fersetsgroepen krigen doe ynienen folle mear stipe út de befolking wei. joaden en minsken dy’t twongen waarden om yn de Dútske yndustry te wurkjen, koene wat makliker oan in ûnderdûkadres slagje. De fersetsbeweging waard dêrtroch wichtiger. It ferset yn Ljouwert fierde yn 1944 in aksje út dy’t tige ta de ferbylding spruts: de oerfal op de Ljouwerter finzenis. Sûnder dat der mar in skot foel, koe it ferset in grut tal fersetslju befrije dy’t foar de dea opskreaun wiene. De fersetsbeweging spile ek in wichtige rol yn april 1945, doe’t de Kanadeeske befrijers de provinsje ynlutsen.

Der op út

Een bezoek aan het Fries Verzetsmuseum brengt de Tweede Wereldoorlog voor uw leerlingen heel dichtbij. Het is een ontmoeting met Friesland en de Friezen in de Tweede Wereldoorlog.

De Kanon op Tsjek!

Besjoch ek de langere kanonklips mei Freerk Smink op

Tsjek tv fan Omrop Fryslân .

EnToen.nu WO II

Dit finster slút oan by "Tweede Wereldoorlog: Bezetting en bevrijding" fan EnToen.nu

Gewoan gek op skiednis

'Gewoan gek op skiednis' is skreaun foar bern fan 9-12 jier dy't gewoan gek binne op skiednis! It boek kostet 14,95 en kin hjir besteld en foar in part besjoen wurde.

 

Fragminten de Oerfal

Besjoch hjir de 3 fragminten fan De Oerfal en download de lesbrief
- Lesbrief Frysk 
- Lesbrief Nederlands

De lesbrief is foar FU/VO 1,2 en 3 (burgerschapsvorming, geschiedenis)

Kazemattenmuseum

It Kazemattenmuseum by Koarnwertersân jout in goede yndruk oer hoe't de manskippen yn maaie 1940 Nederlân ferdigenje moasten. Al gau moatst it Nederlânske leger kapitulearje en sa kamen de bunkers yn Dútske hannen.

www.kazemattenmuseum.nl

Aanvullend materiaal over venster 32

fertakkings

Primêr Underwiis:
Onderduikers in Friesland; Rol van het landschap; ‘Voedselhulp’.

Fuortset Underwiis:
Verzet in Friesland/Melkstaking; Koerierster en dichteres Tiny Mulder.

lesmetoades

Primêr Underwiis:
De Brandaan: groep 6, Tijd van de wereldoorlogen;
De Brandaan: groep 8, Tijd van de wereldoorlogen;
De Trek: groep 6, Nederland in de Tweede Wereldoorlog;
De Trek: groep 8, De twee wereldoorlogen.

Fuortset Underwiis:
Indigo VMBO kgt: deel 2, 4.4 Nederland bezet;
Sprekend verleden Havo/VWO: deel 3, 2.4;
Sfinx VMBO kgt: deel 2, 4.2 Nederland bezet;
Sfinx Havo/vwo: deel 3, 3.6 Onderdrukking, vervolging, moord, genocide.

lessuggestjes

BU: Meitsje ien fan de opdrachten út de kaartebak fan 11en30.
FU: Behannelje haadstik 32 út de lesserige Alve-en-Tritich. Finsters op de Fryske skiednis, diel 3.

musea (der op út)

Pleatslike oarlochsmonuminten en oarlochsgrêven;
Verzetsmuseum - Ljouwert;
Herinneringscentrum Kamp Westerbork - Hooghalen;
Blokhûspoarte - Ljouwert;
Kazemattemuseum - Koarnwertersân.

fideo's

Wat de oarloch mei ús die, diel 1 de Molkstaking (Fryslân Dok, Omrop Fryslân)
13 in de Oorlog (NPS);
Beelden Elfstedentocht 1941 (NRC);
Onderduiken (Schooltv);
Oorlog in blik (Fries Filmarchief);
Oorlogskind (NIOD);
Verzet in Friesland (YouTube).

literatuer

De Untdekking (stripboek, Heuvel, 2014)
Theesurrogaat voor Sneek (Bazuin et al., 2006);
Onderduiker in het hart van Friesland (De Haas, 2004);
Friesland en de Tweede Wereldoorlog (Huizinga, 1996);
De zwarte wagon verraders in Friesland (Keizer, 2007);
Noodlanding bij Stavoren met de Halifax LL 294 van de Royal Air F (Klep, 2002);
Een laatste saluut (Kooistra et al., 2005);
Strijders, onderdrukkers en bevrijders (Kooistra et al., 2008);
Tiel op de vlucht (Nieuwenhuijse, 2005);
Bommen op Saakstra's brug (Stelwagen, 2008);
De Fûke (Van Der Velde, 1966);
Bezettingstijd in Friesland (Wijbenga, 1995).