Ken dyn fryske ferline

De Canon van Friesland is een lijst van 41 onderwerpen (vensters) met daarin
de belangrijke gebeurtenissen in de geschiedenis van Friesland. Deze onderwerpen
zijn een hulpmiddel voor het onderwijs in Friesland.

Venster 10

Grutte Pier

Vrijheidsheld of barbaar? Ca. 1480 - 1520

"Misschien wel de meest legendarische Fries aller tijden is Grutte Pier. Pier Gerlofs Donia, zoals hij eigenlijk heette, is een van de kleurrijkste figuren uit de geschiedenis, een man waarover stoere verhalen worden verteld, maar waarop ook veel kritiek valt te leveren. Voor de een is hij de Friese vrijheidsheld bij uitstek, ook al kwam hij pas in actie toen de vrijheid al niet meer te redden viel. Voor de ander is hij een wrede bendeleider, die iedereen verdronk die niet accentloos ‘bûter, brea en griene tsiis’ kon zeggen. Lang hebben mensen getwijfeld of de man met het grote zwaard wel echt heeft geleefd of dat hij gewoon een product van sterke verhalen was. Maar intussen is wel zeker dat Grutte Pier echt heeft geleefd – en ook echt heeft gevochten en gemoord."

Hertog Georg van Saksen vs Karel van Gelre
Dat Grote Pier niet een product van de fantasie is, staat wel vast. Feit is dat hij boer is geweest op Donia state onder Kimswerd. Op 29 januari 1515 werd die boerderij platgebrand – samen met de Kimswerder kerk – door een groep Franekers. Dat zou het beslissende moment in Pier’s leven zijn geweest. Friesland stond op dat moment onder het gezag van Georg van Saksen en de Franekers behoorden tot zijn felste aanhangers. Er was echter ook een andere hertog, Karel van Gelre, die zijn oog op Friesland had laten vallen. Daarbij bood laatstgenoemde zich aan als bevrijder van het impopulaire Saksische bewind. In november 1514 deed een Gelders legertje een inval bij Stavoren, waarna in korte tijd de hele Zuidwesthoek in Gelderse handen viel. Dat was het begin van een oorlog die negen jaar zou aanhouden.Pier werd dus al na twee maanden slachtoffer van die oorlog. Na de slag die hem getroffen had, liet hij het boerenwerk voor wat het was.

Arumer Zwarte Hoop
Met een handvol lotgenoten uit Arum, Witmarsum en zijn eigen dorp vormde hij een bende, de Arumer Zwarte Hoop, die wraak wilde nemen op de Saksers en hun helpers. Al snel moeten ze de kant van de Geldersen gekozen hebben.De Saksische hertog heeft zich in deze tijd uit Friesland teruggetrokken, nadat hij zijn rechten aan de graaf van Holland, de toekomstige Karel V, had verkocht. Zo veranderde de strijd tegen de Saksers in een strijd tegen de Hollanders. In die strijd deed Grote Pier van zich spreken. Hij werd aanvoerder van de zogenaamde ‘seinschipsluyden’ die met hun zeeroverachtige schepen de Hollandse vloot op de Zuiderzee de ene slag na de andere toebrachten.

Barbarij en vrijheidszin
Even leek het erop dat de Geldersen en de met hen verbonden Friezen het zouden winnen. Toen echter duidelijk werd dat de Gelderse hertog op precies hetzelfde uit was als eerst Georg van Saksen en later Karel V, namelijk de heerschappij over Friesland, slonk zijn aanhang stukje bij beetje. Pier liet zich in 1519 nog gebruiken voor een tocht over land naar Emmerik, maar na het mislukken daarvan trok hij zich teleurgesteld uit de strijd terug. Een jaar later stierf hij in Sneek, toen nog het centrum van het Gelderse gezag in Friesland.In Grote Pier komen barbarij en vrijheidszin tezamen. Bij het beeld van hem horen ook zijn ontzettend grote zwaard en zijn anti-Hollands ressentiment. Hoe men ook over hem denken mag, uit de Friese geschiedenis is hij niet weg te denken.

Game oer Grutte Pier

De game oer Grutte Pier is lansearre. De game is beskikber foar Windows, Mac OS X en Linux en is hjir te downloaden!

Roman oer Grutte Pier

Fiifhûndert jier nei de dea fan Grutte Pier Gerlofs is der no in roman oer syn libben, syn striid en syn tiid skreaun troch Willem Schoorstra.

Bestelle kin hjir.

De Kanon op Tsjek!

Besjoch ek de langere kanonklips mei Freerk Smink op

Tsjek tv fan Omrop Fryslân .

Filmpje over Grutte Pier

De geschiedenis van Grutte Pier in 9 minuten animatie gecombineerd met video.

Klik hier om het filmpje te bekijken.

Swurd fan Grutte Pier

Kom nei it Fries Museum en besjoch it echte swurd fan Grutte Pier!

EnToen.nu Karel V

Dit finster slút oan by "Karel V: De Nederlanden als bestuurlijke eenheid" fan EnToen.nu.

Gewoan gek op skiednis

'Gewoan gek op skiednis' is skreaun foar bern fan 9-12 jier dy't gewoan gek binne op skiednis! It boek kostet 14,95 en kin hjir besteld en foar in part besjoen wurde.

 

Aanvullend materiaal over venster 10

vertakkingen

Basis Onderwijs:
Kaapvaart op de Zuiderzee; Verschillende landen in ‘Nederlands’ verband: Gelre, Saksen, Hollanders, Friesland; Sage van de ploeg.

Voortgezet Onderwijs:
Vrijheidsoorlog met hulp van buitenland; Oorlogsmisdaden; Rol steden (Friesland) toen.

lesmethodes

Basis Onderwijs:
De Brandaan: groep 7, Tijd van ontdekkers en hervormers;
De Trek: groep 7, Ontdekkers en hervormers.

Voortgezet Onderwijs:
Sporen Havo/VWO: deel 1, 4.6 Ridderverhalen.

lessuggesties

BO: Maak een van de opdrachten uit de kaartenbak van 11en30.
BO:Hoofdstuk 10 uit Lesmateriaal bij de Fryske skiednis yn 11en30 finsters. (Cedin)
VO: Behandel hoofdstuk 10 uit de lessenserie Elf-en-dertig. Vensters op de Friese geschiedenis, deel 1.

musea (er op uit)

Fries Museum - Leeuwarden;
Kimswerd.

video's

Grutte Pier, lange aflevering 11en30 (aflevering 5, deel 2, Omrop Fryslân, Tsjek);
Kimswert betinkt Grutte Pier mei teaterstik De Brân (YouTube, Omrop Fryslân);
Grutte Pier, animatie (YouTube);
Slot Middelburg (NCRV);
Cross of the Dutchman Game (GPTV).

literatuur

Pier. De profesij fan bline Simen (Schoorstra, 2015);
Grutte Pier - Krús fan de Hollanner (Grijpstra, 2012);
​Negen eeuwen Friesland-Holland (Breuker & Janse, 1997);
Penjumer Halsbân (Huisman & Joustra, 1994);
Grote Pier van Kimswerd (Kalma, 1970).

websites