Ken dyn fryske ferline

De Canon van Friesland is een lijst van 41 onderwerpen (vensters) met daarin
de belangrijke gebeurtenissen in de geschiedenis van Friesland. Deze onderwerpen
zijn een hulpmiddel voor het onderwijs in Friesland.

Venster 8

Het Oudfriese recht

Van Lex Frisionum tot Oude Druk 800-1504

"Een van de meest opvallende zaken van het oude Fryslân was het bestaan van een eigen rechtspraak. In de Middeleeuwen hadden de Friezen geen sterke staatsvorm of onderlinge binding, maar wel een eigen stamrecht. Alle inwoners van het Friese gebied moesten zich hier aan houden, en er waren ook echte rechters en veroordelingen. Het Friese stamrecht is al in 800 op schrift gesteld. Deze tekst is het oudst bewaard gebleven document uit de Friese en Nederlandse geschiedenis. Aan het Oudfriese recht kwam in Fryslân een eind in het jaar 1504."

Stamrecht
Net als iedere Germaanse stam, hadden de Friezen een eigen stamrecht. Dat zal niet veel afgeweken hebben van dat van andere Germaanse stammen. Na ongeveer 1100 krijgt het recht van de Friezen echter steeds meer eigen trekken. Dan begint zich ook een soort van Friese rechtsideologie te ontwikkelen, die inhoudt dat het eigen recht moet worden gezien als een godsgeschenk, even kostbaar als het christelijk geloof. Godsgeschenk of niet, in 1504 werd het Oudfriese recht, tenminste in Westlauwers Friesland, in één keer afgeschaft.

Lex Frisionum
In opdracht van de Frankische koning is rond 800 een schriftelijke inventarisatie opgemaakt, in het Latijn, van het Friese stamrecht uit die tijd. De tekst, bekend als de Lex Frisionum, is het oudst bewaard gebleven rechtsdocument uit de Friese geschiedenis. Het is in hoofdzaak een opsomming van schadevergoedingen voor het toebrengen van verwondingen. De tekst heeft een duidelijk christelijke inslag, al kunnen er ook heidense elementen worden aangewezen: de toegestane kindermoord en een sacrale vorm van doodstraf voor de tempelschender. Het geldingsgebied is in drieën opgedeeld: van Sinkfal (bij Cadzand in Vlaanderen) tot Vlie, van Vlie tot Lauwers en van Lauwers tot Wezer.

De dertien asega’s
De verheerlijking van het Friese recht, dat dan landrecht wordt genoemd, is vooral een zaak van de veertiende en vijftiende eeuw, dat wil zeggen de tijd van de Friese vrijheid. Dan komt ook de claim op dat de Friezen hun landrecht van God zouden hebben gekregen, via Christus en Karel de Grote. Dat wordt tot uitdrukking gebracht in de sage van de dertien asega’s: twaalf ‘voorsprekers’ van de Friezen, die door de dertiende (Christus) in het recht worden onderwezen.Twee dingen vallen op. In de eerste plaats het feit dat een deel van het Oudfriese recht – in het bijzonder twee teksten, de Zeventien Keuren en de Vierentwintig Landrechten – geldt voor heel het Friese gebied, dat dan nog loopt van Vlie tot Wezer, ook al is dat politiek gezien geen eenheid. Ten tweede dat het landrecht dateert uit de tijd van de Friese vrijheid. In verscheidene oudere rechtsteksten komen wij de voor het ‘klassieke’ Oudfriese procesrecht zo typerende asega tegen, die als kenner van het volksrecht op aanwijzing van de rechter bij elke stap in de procedure een oordeel uitspreekt. In de tijd van de Friese vrijheid zijn er al geen asega’s meer.

Oude Druk
In de laatste jaren van de Friese vrijheid is er een boek gedrukt waarin de ‘canon’ van het Oudfriese landrecht, bestaande uit twintig teksten, is opgenomen. Deze zogenaamde Oude Druk van het Friese Landrecht is rond 1485 vervaardigd, in opdracht van een onbekende privépersoon of overheidsinstantie. Het is niet alleen het eerste Friestalige boek dat in druk is verschenen, maar in West-Europa ook een van de eerste landrechten die in gedrukte vorm uitkwamen. Alleen daarom al is het een monument, niet alleen van het Oudfriese recht, maar ook van de Friese taal. Naast enkele algemeen-Friese, zijn er alleen Westlauwerse teksten in opgenomen, met als belangrijkste het Oudere en het Jongere Skeltarecht. Ook het verhaal van de dertien asega’s is erin te vinden.

Romeins recht
Het afschaffen van het Oudfriese recht, dat trouwens heel wat meer omvatte dan de twintig teksten van de Oude Druk, is een gevolg van de ondergang van de Friese vrijheid. In 1504 stond Westlauwers Friesland sinds zes jaar onder het bewind van de hertog van Saksen. Toen die de keuze gaf tussen het Saksische en het Romeinse recht, werd er gekozen voor het Romeinse. Opvallend is dat de Ommelanders en de Oost-Friezen nog wel eeuwenlang aan het Oudfriese recht hebben vastgehouden.

Oudste Fries

Op enkele snippers perkament zijn Friese aantekeningen van bijna 900 jaar oud gevonden. Zulk oud geschreven Fries hebben taalkundigen nog nooit eerder gezien.
Omrop Fryslân en Leeuwarder Courant.

De Kanon op Tsjek!

Besjoch ek de langere kanonklips mei Freerk Smink op

Tsjek tv fan Omrop Fryslân .

Gewoan gek op skiednis

'Gewoan gek op skiednis' is skreaun foar bern fan 9-12 jier dy't gewoan gek binne op skiednis! It boek kostet 14,95 en kin hjir besteld en foar in part besjoen wurde.

 

Hoe klinkt Oudfries?

Download de app Vogala en luister naar Oudfriese en Middelnederlandse teksten.

Aanvullend materiaal over venster 8

vertakkingen

Basis Onderwijs:
Wat staat er in de Lex Frisionum? Relatie vergrijp – straf, Betekenis, Druk.

Voortgezet Onderwijs:
Inhoud Lex Frisionum in relatie tot de eerstemiddeleeuwse wetten, o.a. in de steden (verschillende wetten in verschillende steden).

lesmethodes

Basis Onderwijs:
De Brandaan: groep 7, Tijd van monniken en ridders;
De Trek: groep 5, Leven in de middeleeuwen.

Voortgezet Onderwijs:
Indigo VMBO kgt: deel 1, 5.4 Koningen op zoek naar macht;
Sprekend Verleden Havo/VWO: deel 1, 6.5;
Memo Havo/VWO: deel 1, 5.4 Bestuur en rechtspraak;
Sfinx Havo: deel 1, 5.7 Schuld en straf.

lessuggesties

BO: Maak een van de opdrachten uit de kaartenbak van 11en30.
BO: Hoofdstuk 8 uit Lesmateriaal bij de Fryske skiednis yn 11en30 finsters. (Cedin)
VO: Behandel hoofdstuk 8 uit de lessenserie Elf-en-dertig. Vensters op de Friese geschiedenis, deel 1.

musea (er op uit)

Tresoar - Leeuwarden;
Rechtbank - Leeuwarden.

video's

literatuur

De taal van recht en vrijheid (Vries, 2012);
Lichaam, eer en recht in Middeleeuws Friesland (Nijdam, 2008)
Asega, is het dingtijd? De hoogtepunten van de Oudfriese tekstoverlevering (Vries, 2007).
Oudfries recht 800-1256 (Algra, 2000);
Lex Frisionum sive antiquae Frisiorum leges, a reliquis veterum Germanorum legibus (Siccama, 1617);